‘Is uw handelswijze met het huishoudgeld zakelijk?’, valt te lezen in het Speurder Huishoudboek van de Telegraaf, uitgegeven in de jaren vijftig en zestig. In het voorgedrukte kasboek voor huisvrouwen worden de vrouwen onderworpen aan vragen over hun huishouden én huwelijk. ‘Bent u er zeker van, dat u geen schulden heeft gemaakt waarvan uw man niet weet?’

Friedl Nolle stuurde het Speurder Huishoudboek op naar de universiteit. ‘Mijn man en ik hadden een abonnement op de Telegraaf.  Je kon destijds zo’n  Speurder Huishoudboek aanvragen. Dat was voor pasgetrouwde vrouwen, ik beschouwde het als een soort gids. Maar wat erin stond aan die quizjes, dat vond ik echt waardeloos’, vertelt Nolle aan de telefoon.

‘Die quizjes, dat vond ik echt waardeloos’

De man is de baas

‘Maar zo ging dat in die tijd’, vervolgt Nolle, nu 82 jaar oud. ‘Het is vandaag bijna niet meer voor te stellen, maar ik kreeg per week een bedrag van mijn man en daar moest ik alles mee doen. Ik bewaarde alle bonnetjes en als ik naar de markt ging, dan kreeg ik geen bonnetje, dus dan moest ik zelf onthouden wat ik uitgegeven had en er een eigen bonnetje van maken. Ik was elke dag wel met het geld bezig.’

‘Ik werd streng gecontroleerd.’

Elke zondag werkte Nolle het kasboekje bij en liet ze het aan haar man zien. ‘Dat kasboek, ik vond het heel lastig om alles zonder rekenmachine passend te krijgen. En vervolgens moest ik verantwoording afleggen aan mijn man. Hij ging dan nog een keer uitrekenen of het klopte. Ik werd streng gecontroleerd. Dat was niet leuk, want dat was ook een gebrek aan vertrouwen.’ Enigszins monter zegt ze: ‘Maar dat was ook die tijd naar he, de man is de baas. Pas toen ik zelf geld ging verdienen, verdween dat, toen had ik zelf ook zeggenschap over het geld. Het werd toen gelijkwaardiger.’

Friedl Nolle

‘Ik verbaas me erover hoe in vijftig jaar die opvattingen veranderd zijn.’

De 21-jarige stagiair Rex Panneman, die in de onderzoeksgroep zich vooral richt op vormen van krediet en schuld, bestudeert het opgestuurde Speurders Huishoudboek en zegt: ‘Ik verbaas me er weleens over hoe in vijftig jaar die opvattingen veranderd zijn. Dat zie je in dit kasboekje bijvoorbeeld heel goed terug.’ Al bladerend door het gifgroene boekje, zegt hij: ‘Er was voor dit soort voorgedrukte huishoudboeken echt een markt. Ook andere kranten maakten deze huishoudboekjes die expliciet bedoeld waren voor vrouwen.’

Speurder Huishoudboek van de Telegraaf

Uitgavenpatroon van de jaren zestig

De reden waarom Nolle dit kasboek opstuurde naar de universiteit, is het tijdsbeeld, zegt ze aan de telefoon. ‘Ik vind het interessant dat het iets zegt over de jaren vijftig en zestig. Ik heb toen alles bijgehouden en bewaard. Wie weet gaat de universiteit het uitgavenpatroon van de jaren zestig bestuderen.’

‘In het Speurder Huishoudboek van mevrouw Nolle zie ik ook bijvoorbeeld dat vanaf het moment dat ze ging werken, meer geld naar kleding en cadeaus ging’, zegt Panneman. ‘In de onderzoeksgroep zijn wij bijvoorbeeld ook bezig met vaststellen van verschillende categorieën aan uitgavenpatronen, en dit zou zo’n categorie kunnen zijn.’

‘We zijn nu nog bezig met archiveren’

‘Maar het echte onderzoek moet nog beginnen’, zegt Panneman. ‘We zijn nu nog bezig met archiveren. Mensen sturen ons kasboeken op en wij bekijken vervolgens wat het is: is het een kasboek, een huishoudboek, een winkelboek? En over welke periode gaat het? Uiteindelijk krijgen we een overzicht en dan kunnen we gerichte onderzoeksvragen stellen. Het duurt dus nog even voordat we dit Speurder Huishoudboek en andere kasboekjes beter kunnen duiden.’

Huwelijksquiz

Overigens is volgens het Speurder Huishoudboek het enige juiste antwoord op de vragen over huishoudgeld en schulden maken het volgende: ‘Als u al deze vragen met een volmondig “ja” kunt beantwoorden, krijgt u tweemaal 100 punten – en is uw huwelijk perfect.’ Nolle aan de telefoon: ‘Die vragen vielen bij mij heel slecht, ik heb daar nooit serieus naar gekeken.’